ได้แก่ 1.เด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ 2.กลุ่มเด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ 3.บุคคลผู้ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชน 4.องค์กรที่ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชน โดยจำแนกออกเป็น 11 สาขา ประกอบด้วย 1.สาขากฎหมายและการปกป้องคุ้มครองสิทธิเด็กและเยาวชน 2.สาขาการศึกษาและวิชาการ 3.สาขากีฬาและนันทนาการ 4.สาขาคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ คอมพิวเตอร์ และเทคโนโลยี 5.สาขาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 6.สาขานวัตกรรมและสิ่งประดิษฐ์ 7.สาขาพัฒนาเยาวชน บำเพ็ญประโยชน์ และส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเยาวชน 8.สาขาศิลปวัฒนธรรม 9.สาขาศีลธรรม จริยธรรม และคุณธรรม 10.สาขาสื่อมวลชนเพื่อเด็กและเยาวชนที่ป้องกันปัญหาสังคม และ 11.สาขาอาชีพ
สำหรับขั้นตอนการสรรหาพิจารณาคัดเลือกนั้น กรมกิจการเด็กและเยาวชน ประชาสัมพันธ์การรับสมัคร โดยขอความร่วมมือให้หน่วยงาน องค์กร สถาบันการศึกษา จังหวัด สื่อมวลชน ฯลฯ คัดเลือกเด็กและเยาวชน กลุ่มเด็กและเยาวชน บุคคล และองค์กรที่ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชน และขอให้องค์กรหรือหน่วยงานเป็นผู้รับรอง ส่งเอกสารผลงานฯ ไปยังกรมกิจการเด็กและเยาวชน ทางไปรษณีย์ ก่อนที่กรมกิจการเด็กและเยาวชน ตรวจสอบการเสนอและการรับรองผลงานในแบบเสนอประวัติและผลงาน
จากนั้น คณะกรรมการสรรหาและเชิดชูเด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ และผู้ทำคุณประโยชน์ ต่อเด็กและเยาวชน แต่ละสาขา ดำเนินการสรรหา พิจารณา คัดเลือกผลงาน และสามารถนำเสนอต่อคณะอนุกรรมการสรรหาและเชิดชูเด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ และผู้ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชนพิจารณาผลงาน และตัดสินถือเป็นเด็ดขาด ก่อนที่กรมกิจการเด็กและเยาวชน นำผลงานที่ผ่านการตัดสินประกาศเผยแพร่ยกย่อง พร้อมจัดส่งเกียรติบัตรให้แก่ผู้ที่ส่งผลงานแต่ไม่ได้รับรางวัล โดยในกรณีที่มีข้อร้องเรียนที่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าผู้ได้รับรางวัลมีพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม หรือปลอมแปลงเอกสาร คณะอนุกรรมการสรรหาฯ มีสิทธิ์คัดชื่อออกจากการรับพระราชทานรางวัล และกรณีที่ได้รับพระราชทานรางวัลไปแล้ว กรมกิจการเด็กและเยาวชน ขอเพิกถอนรางวัลคืนและดำเนินการตามกฎหมายในภายหลังได้
สำหรับผู้ที่ได้รับการคัดเลือกเป็นเด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ และผู้ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชน กรมกิจการเด็กและเยาวชน จะเสนอชื่อเข้ารับพระราชทานรางวัล (โล่หรือเกียรติบัตร) ในวันเยาวชนแห่งชาติ ก่อนนำประวัติผลงานเด็กและเยาวชนดีเด่นแห่งชาติ และผู้ทำคุณประโยชน์ต่อเด็กและเยาวชน จัดพิมพ์เป็นหนังสือหรือสื่อต่างๆ เพื่อเผยแพร่เป็นเกียรติประวัติต่อไป